توصيفگر ها :
اولويت بندي حفاظتي , توريسم غار , تهديدات , روش تركيبي TOPSIS-AHP
چكيده فارسي :
در عصر حاضر مناطق طبيعي بدليل نياز به فراوردههاي كشاورزي، انرژي، مواد معدني و تفرج به سرعت در حال تخريب بودهاند. غارها از
جمله مناطق بكر طبيعي هستند كه بواسطه فعاليتهاي بشر مورد تهديد قرار گرفتهاند. بنابراين نياز به وجوديك روش ارزيابي براي اولويت-
بندي حفاظتي و استفاده مناسب از غارها ضروري بهنظر ميرسد. بدين ترتيب ميتوان اين اطمينان را فراهم آورد كه ازيك سو از مناطقي
مانند غارها را حفاظت و حراست كرده و از سوي ديگر از خدمات آنها استفاده كرد. در اين مطالعه براي رتبهبندي غارها كه به صورت
موردي در استان اصفهان انجام گرفت، از تكنيكهاي تصميمگيري چند معياره بهره گرفته شد. از روش تحليل سلسله مراتبي )AHP)
براي امتيازدهي به معيارها و زير معيارها استفاده شدو براي اولويتبندي غارهاي مورد مطالعه روش تاپسيس مورداستفاده قرار گرفت.غارها
از سه ديدگاه متفاوت حفاظت، توريسم و تهديدات ارزيابي و اولويتبندي شدند. براي اين منظور ابتدا معيارها و زيرمعيارهاي مرتبط با
ديدگاههاي حفاظت، توريسم و تهديدات شامل تعداد 4 معيار و 11 زيرمعيار و 17 گزينه براي بخش حفاظت و 5 معيار و 8 زيرمعيار و 3
گزينه براي بخش توريست و 2 معيار و 6 زير معيار براي بخش تهديدات شناسايي گرديد. مقايسات زوجي معيارها با همكاري يك گروه
كاري متشكل از متخصصين زمين شناسي، زيستشناسي، محيط زيست و غارشناسي در يك فرآيند مشابه با روش دلفي انجام گرفت. پس
از تعيين وزننسبي معيارها وزيرمعيارها با استفاده از نرمافزار choice Expert ،رتبهبندي غارها براي 8 غار شاخص استان شامل غارهاي
يكهچاه، كلهرود، دمه، شاهشكر، شاهقنداب، خاكريز شهرداري فريدونشهر، اشكفت طويله و پير هشتاد به كمك روش TOPSIS انجام
گرفت. نتايج تحليل سلسلهمراتبي نشان داد كه در بخش حفاظت معيارهاي زيستي و باستانشناختي، در بخش توريسم معيار باستانشناختي و
در بخش تهديدات معيار حساسيت جانوران به حضور توريست داراي بيشترين اهميت هستند. در نهايت با تركيب نتايج بخش حفاظت و
تهديدات از بين 8 غار مورد مطالعه، غار دمه با كسب امتياز 184/0 در باالترين طبقه حفاظت- تهديد و غار خاكريز شهرداري فريدون شهر
با كسب امتياز028/0 در پايينترين طبقه حفاظت- تهديد قرار گرفتتند. بهطور كلي نتايج پژوهش حاضرنشان داد كه روش تركيبي-AHP
TOPSIS ميتواند به عنوان ابزار مناسبي براي اولويتبندي غارها بكار گرفته شود. در پژوهش حاضر غارها در چهارطبقهي دسترسي-
ممنوع)غارهاي دمه وكلهرود(، دسترسيمحدود)غارهاي يكهچاه، پيرهشتاد و شاهقندآب(، گردشگرپذير)غارهاي اشكفتطويله و شاهشكر(
و دسترسيآزاد)غار خاكريزشهرداري( قرارگرفتند. رويكرد به كار گرفته شده در پژوهش حاضر اگرچه براي هشت غار به عنوان نمونه
مطالعاتي مورد استفاده قرار گرفت، اما ميتواند به عنوان يك ابزار مناسب در مقياسي بزرگتر در سطح ملي و منطقهاي نيز مورد توجه قرار
گيرد.
چكيده انگليسي :
Nowadays, natural areas have been rapidly degraded due to the need for agricultural
products, energy, minerals and recreation. Caves are among the pristine natural areas that
are threatened by human activities. Therefore, developing an assessment method for
conservation prioritization and proper use of caves seems necessary. In this way, it can be
ensured that on the one hand, areas such as caves can be conserved and protected, and on
the other hand, their services can be used. In this study, multi-criteria decision-making
(MCDM) techniques were used to rank the caves on a case-by-case basis in Isfahan
province. Hierarchical analysis process (AHP) was used to score the criteria and sub-criteria,
and the TOPSIS method was employed to prioritize the studied caves. The caves were
evaluated and prioritized according to three different standpoints of conservation, tourism,
and threats. For this purpose, the criteria and sub-criteria related to the three standpoints
including4 criteria and sub-criteria and 17 options for the protection standpoint, 5 criteria
and 8 sub-criteria and 3 options for the tourism standpoint, and 2 criteria and 6 sub-criteria
for the threats standpoint were identified. Paired comparisons of criteria were performed in
collaboration with a working group of geologists, biologists, environmentalists and
speleologists in a Delphi-like method. After determining the relative weights of the criteria
and subcriteria using Expert Choice software, the eight studied caves of the province,
including Yekeh-chah, Kalahorud, Demeh, Shah-Shah-shekar, Shahgandab,
Fereydoonshahr municipality embankment, Eshkaft-e-tavileh and Pirhashtad were ranked
utilizing TOPSIS method. The results of AHP showed that for the conservation section,
biological and archaeological criteria, for the tourism section, archaeological criterium and
for the threatssection, the sensitivity of animals to the presence of tourists were the most
important factors determining the importance of a cave. For final conservation prioritization
of caves the results of the conservation and threats sections were combined. As a result, from
120
the 8 studied caves, Demeh Cave with a score of 0.184 stood as the highest priority cave,
and the cave near Fereydunshahr municipality embankment with a score of 0.028
determined as the lowest priority cave for protection. In general, the results of the present
study showed that the combined AHP-TOPSIS method can be used as a suitable tool for
prioritizing caves. In the present study, caves were divided into four categories of no access
(Demeh and Kalahorud caves), limited access (Yekeh-chah, Pir-hashtad and Shahghandab
caves), tourist accessible (Eshkaft-e-tavileh and Shah-shekar caves) and free access
(Fereydunshahr municipality embankment) according to their TOPSIS weights. The
approach used in the present study, although used for a pilot sample of eight caves, can also
be considered at larger scales at the national and regional levels.