توصيفگر ها :
رودخانه بشار , نياز آبي محيط زيستي , شبيه‌سازي زيستگاه , شاخص IRWQIsc , جريان هاي كم , منحني تداوم جريان
چكيده فارسي :
حفظ و احياي رژيم هيدروليك جريان از طريق تأمين جريان محيط زيستي در حفظ تنوع زيستي و يكپارچگي اكوسيستم نقش مهمي دارد. رودخانه بشار يكي از مهم¬ترين و پرآب¬ترين رودخانه‌هاي استان كهگيلويه و بويراحمد است كه در شهر ياسوج جريان دارد و با توجه به احداث سد تنگ سرخ در بالادست رودخانه بشار بايد حقابه محيط زيستي آن تامين شود. اين مطالعه با هدف تعيين نيازآبي به روش¬هاي هيدرولوژيك (تنانت، منحني تداوم جريان و شاخص¬هاي جريان كم) و روش شبيه¬سازي زيستگاه گونه¬هاي ماهي شاخص رودخانه بشار انجام شد. به منظور شناخت بهتر اكوسيستم رودخانه در شرايط موجود و پهنه‌بندي رودخانه بشار بر اساس شاخص كيفيت منابع آب سطحي ايران (IRWQIsc) و تعيين پهنه‌هاي مديريتي مورد استفاده در روش شبيه‌سازي زيستگاه، پايش كيفيت آب بر اساس نمونه‌برداري از 12 ايستگاه در طول رودخانه از بالادست (تنگ تيزاب) تا پايين‌دست (پاتاوه)، در مهرماه (معرف دوره كم¬آبي) و دي¬ماه 1400 (معرف دوره پر¬آبي) انجام شد. نتايج حاصل از پهنه¬بندي رودخانه بشار براساس شاخص IRWQIsc در دوره كم¬آبي كاهش كيفيت آب رودخانه را از بالادست به سمت پايين¬دست رودخانه نشان داد. بطوريكه 66/41 درصد رودخانه (بالادست رودخانه در محدوده تنگ تيزآب تا دهنو) وضعيت نسبتا خوب، 34/8 درصد رودخانه (ورودي شهر ياسوج) وضعيت خوب، 33/8 درصد (قسمت مياني رودخانه در محدوده شاه¬مختار) وضعيت نسبتا بد و 66/41 درصد (پايين دست رودخانه در محدوده تنگ سريز تا پاتاوه) وضعيت متوسط داشت. در حاليكه در دوره پرآبي 25 درصد رودخانه در وضعيت متوسط (تنگ تيزآب، تنگ سرخ و پايين¬دست قلات) و 75 درصد رودخانه در وضعيت نسبتا خوب (ايستگاه قلات، دهنو، ورودي شهر ياسوج، شاه¬مختار تا پاتاوه) از نظر كيفيت آب قرار داشت. مقايسه نتايج روش‌هاي مختلف هيدرولوژيك با روش شبيه¬سازي زيستگاه براساس مدل PHABSIM نشان داد طبقه عالي و خوب روش تنانت براي تعيين جريان زيست محيطي متناسب با نياز آبي گونه¬هاي شاخص در ايستگاه¬هاي هيدرومتري روخانه بشار (قلات، شاه¬مختار و پاتاوه) مي¬تواند درنظر گرفته شود. همچنين نتايج حاصل از روش شبيه‌سازي زيستگاه براي مراحل مختلف زندگي گونه¬هاي ماهي شاخص مورد مطالعه بيشترين انطباق را با Q75 و Q50 روش منحني تداوم جريان در دو ايستگاه قلات و شاه¬مختار و Q30, 5 و Q60, 2 از جريان¬هاي كم در ايستگاه¬هاي هيدرومتري (قلات، شاه¬مختار و پاتاوه) نشان داد. همچنين براساس روند منفي و معني‌دار جريان¬هاي كم در دو ايستگاه قلات و پاتاوه، براساس آزمون من-كندال و شيب خط رگرسيون، در صورت استفاده از اين شاخص¬ها بايد نياز آبي زيستمندان شاخص به دقت در نظر گرفته شود. بنابراين براي تامين نياز محيط زيستي در ايستگاه¬¬هاي هيدرومتري با توجه به رژيم طبيعي رودخانه بشار و گونه¬هاي شاخص حساس¬تر، حجم آب مورد نياز در ايستگاه قلات، شاه¬مختار و پاتاوه به ترتيب 24/182، 61/229 و 442 ميليون مترمكعب در سال است. البته الگوي زماني توزيع اين مقدار حجم آب متناسب با درصد دبي بلندمدت ماهانه ايستگاه¬هاي هيدرومتري پيشنهاد مي‌شود.
چكيده انگليسي :
Maintaining and revitalizing the hydraulic regime of the flow through the provision of environmental flow plays an important role in maintaining biodiversity and ecosystem integrity. Beshar River is one of the most important and water-rich rivers of Kohgiluyeh and Boyer Ahmad Province which flows in Yasouj city and due to the construction of Tange-Sorkh Dam upstream of Beshar River, its environmental flow should be provided. This study was carried out with the aim of determining the water requirement using hydrological methods (Tennant's, flow duration curve and low flow indicators) and habitat simulation method of the indicator fish species of Beshar River. In order for better understanding the ecosystem of the river in the existing conditions and zoning the Beshar River based on the Iran Surface Water Resources Quality Index (IRWQIsc) and determining the management zones based on the habitat simulation method, water quality monitoring was carried out by sampling from 12 stations along the river from upstream (Tange-Tizab) to downstream (Pataveh) of Beshar River, in October 2022 (during the period of low flow) and January 2021 (during the period of high flow). The results of Beshar River zoning based on the IRWQIsc index showed a decline in river water quality from the upstream to the downstream side of the river in the period of water scarcity. So that, 41.66% of the river (upstream of the river in the area of Tang-Tizab to Dehno showed relatively good condition, 34.8% of the river (the entrance to Yasouj city) was in good condition, and 33.8% (the middle part of the river in the area of Shah-Mokhtar) was in a relatively bad condition, while 41.66 percent (lower reaches of the river in the area of Tang-Seriz to Pataveh) had an medium condition. During the period of high water, 25% of the river was in medium condition (Tang-Tizab, Tang-Sorkh and the lower reaches of Qalat) and 75% of the river was in a relatively good condition (Qalat station, Dehno, entrance to Yasouj city, Shah-Mohtar to Pataveh) in terms of water quality. The comparison of the results of different hydrological methods with the habitat simulation method showed that the high and good class of Tennant's method for determining the environmental flow according to the water requirement of the indicator species in the hydrometric stations of Beshar River (Qalat, Shah-Mokhtar and Pataveh) can be revisited. Also, the results of the habitat simulation method for the different life stages of the indicator fish species had the most consistent with Q75 and Q50 of the flow duration curve method in Qalat and Shah-Mokhtar stations and Q30, 5 and Q60, 2 of the seasonal low flows in the hydrometric stations (Qalat, Shah-Mokhtar and Pataveh) according to the habitat simulation method. Considering the negative and significant trend of the annual and seasonal low flows in two stations of Qalat and Pataveh, derived from the Mann-Kendall test and the slope of the regression line, if these indicators are used, the environmental flow of indicator organisms should be ultimately considered. Therefore, in order to meet the environmental needs in the hydrometric stations and according to the natural regime of the Beshar River and the more sensitive indicator species the annual volume of water requirement in Qalat, Shah-mokhtar and Pataveh stations is 182.24, 229.61 and 442 MCM, respectively. However, the seasonal distribution pattern of this amount of water volume is proposed to be considered based on the long-term monthly discharge percentage of the hydrometric stations.
