توصيفگر ها :
اولويت‌بندي , بهره‌برداران , تحليل سلسله مراتبي , تخريب مراتع , كارشناسان
چكيده فارسي :
چكيده
منابع طبيعي بالاخص جنگل‌ها و مراتع از مهمترين سرمايه‌هاي طبيعي يك كشور محسوب مي‌شوند. متاسفانه امروزه اين منابع به دليل مشكلات مديريتي و گاهي ساختاري و قانوني در كنار مسائل اقتصادي و اجتماعي و عوامل طبيعي رو به انهدام و نابودي گذاشته است. انجام عمليات مديريتي مناسب جهت حفظ و احياي اين اكوسيستم‌هاي باارزش مي‌تواند زمينه‌ساز بهره‌برداري مستمر از آن را فراهم آورد. هدف از اين تحقيق شناسايي و اولويت‌بندي عوامل موثر در تخريب مراتع شهرستان فريدن و ارائه بهترين راهكارهاي مديريتي جهت جلوگيري يا كاهش اثرات مخرب بر اين اكوسيستم‌هاي طبيعي با استفاده از روش تحليل تصميم‌گيري چندمعياره مي‌باشد. ابتدا عوامل تخريب و روش‌هاي جلوگيري از تخريب مراتع در شهرستان با استفاده از بررسي منابع، بازديد ميداني و نظر متخصصين حوزه منابع طبيعي بر اساس معيارهاي مديريتي، اقتصادي، اجتماعي و طبيعي شناسايي شد. در مجموع 30 عامل مؤثر در تخريب مربوط به مسائل مديريتي (13 گزينه در 4 گروه دام و دامداري، تغيير كاربري، اداري و تشكيلاتي و قانوني)، اقتصادي (7 گزينه در 2 گروه شرايط اقتصادي منطقه و شرايط اقتصادي بهره‌بردار)، اجتماعي (6 گزينه) و طبيعي (4 گزينه) و 21 راهكار جلوگيري از تخريب و بهبود شرايط كنوني در قالب معيارهاي مديريتي (15 گزينه)، اقتصادي (4 گزينه) و اجتماعي (2 گزينه) شناسايي شدند. سپس به منظور انتخاب گزينه‌هاي نهايي و مقايسه نظرات كارشناسان و بهره‌برداران اقدام به مصاحبه با كارشناسان و متخصصين فني حوزه منابع طبيعي و دامداران خبره و آگاه منطقه از طريق توزيع پرسش‌نامه طيف پنج گزينه‌اي ليكرت گرديد. روايي پرسش‌نامه با استفاده از نظرات متخصصان و پايايي آن بر اساس ضريب آلفاي كرونباخ به دست آمد. سپس داده‌هاي حاصل با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمون‌هاي توصيفي و استنباطي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند و در نهايت با ادغام نظر كارشناسان و دامداران ميانگين وزني هر يك از گزينه‌ها نيز به دست آمد. گزينه‌هايي كه ميانگين وزني بيشتري داشتند به عنوان گزينه‌هاي اصلي انتخاب و با استفاده از روش تحليل سلسله مراتبي رتبه‌بندي شدند. بدين منظور پرسش‌نامه تحليل سلسله مراتبي (AHP) تدوين و ارزش وزني معيارها و گزينه‌ها طبق نظرات 10 نفر از خبرگان حوزه منابع طبيعي استان اصفهان تعيين و با استفاده از نرم‌افزار Expert Choice تحليل شد. روايي پرسش‌نامه خبره با استفاده از نظر سه متخصص با تجربه و پايايي آن بر اساس نرخ ناسازگاري تعيين شد. بر اساس يافته‌هاي اين پژوهش، قيمت بالاي علوفه از بين عوامل اقتصادي با وزن 21/0، تغيير كاربري مرتع به زراعي از بين عوامل مديريتي با وزن 20/0، تعداد زياد بهره‌برداران و دامداران از بين عوامل اجتماعي با وزن 17/0 و خشكسالي در ميان عوامل طبيعي با وزن 09/0 به عنوان مهمترين عوامل تخريب مراتع شهرستان فريدن بودند. همچنين ايجاد معيشت‌هاي جايگزين و تامين علوفه و نهاده‌هاي دامي با قيمت مناسب از بين عوامل اقتصادي به ترتيب با وزن 29/0 و 16/0، كنترل ظرفيت چرا، و تسريع رسيدگي به پرونده‌هاي تخلفات در منابع طبيعي از بين عوامل مديريتي به ترتيب با وزن 23/0 و 13/0 و استفاده از تجربه و دانش بومي بهره‌برداران از بين عوامل اجتماعي با وزن 09/0 به عنوان بهترين راهكارهاي مديريتي تعيين شدند. اين مطالعه اهميت نقش عوامل اقتصادي را چه در زمينه تخريب و چه در زمينه جلوگيري و كنترل تخريب نشان داد. در نتيجه لازم است در مديريت منابع طبيعي، مسائل اقتصادي مورد توجه جدي تصميم‌گيران قرار گيرند.
چكيده انگليسي :
Abstract
Natural resources, especially forests, and rangelands, are among the most important natural capital of a country. Unfortunately, these resources are being destroyed due to mismanagement and sometimes structural and legal problems along with economic, social, and natural factors. Carrying out appropriate management practices to preserve and restore these valuable ecosystems can provide the basis for their continuous exploitations. This study aimed to identify and prioritize the effective factors in rangeland destruction in Fereydan County and to introduce the best management solutions to prevent the degradation of these natural ecosystems using multi-criteria decision analysis. The effective factors of rangeland destruction in the various fields of management, economic, social, and natural sections and introducing the opportunities and solutions in the county were identified using a literature review, field visits, and expert knowledge. In total, 30 effective factors in rangeland destruction related to management issues (13 options in 4 groups of livestock and animal husbandry, land-use change, administrative and organizational and legal), economic (7 options in 2 groups of economic conditions of the region and economic conditions of the exploiters), social (6 options) and natural (4 options) were identified. Also, 21 solutions to prevent or reverse rangeland destruction and improve the current conditions in the form of management criteria (15 options), economic (4 options), and social (2 options) were listed. We interviewed experts in the field of natural resources and experienced livestock farmers and used a five-point Likert questionnaire to select the final options and compare the opinions of experts and exploiters. The validity of the questionnaire was confirmed by a panel of experts and its reliability was assessed by Cronbach's alpha coefficient. Then, the data were analyzed using descriptive and inferential tests in SPSS software, and finally, the weighted average of each option was calculated by integrating the opinions of experts and exploiters. The options with higher average weight were selected and ranked using the analytic hierarchy process (AHP). For this purpose, the criteria and options elicited from 10 experts in the field of natural resources in Isfahan province were compared using the AHP questionnaire, and their final weights were determined using Expert Choice software. The validity of the expert questionnaire was determined by three experienced experts and
its reliability was confirmed by calculating the inconsistency rate. According to the findings of this research, the high price of fodder among economic factors with a weight of 0.21, the conversion of rangelands to agricultural land among management factors with a weight of 0.20, the large number of farmers and ranchers among social factors with a weight of 0.17, and drought among natural factors with a weight of 0.09 were introduced as the most influential factors that cause rangeland deterioration in Fereydan County, respectively. The results revealed that creating alternative livelihood, supply of fodder and livestock inputs at a reasonable price among economic factors with the weight of 0.29 and 0.16, controlling grazing capacity and handling the processing of violations in natural resources among management factors with the weight of 0.23 and 0.13, and the use of local experience and knowledge of users among the social factors with a weight of 0.09 were determined as the best management solutions. This study highlights the importance of economic factors compared to other factors in the degradation of rangelands, as well as providing management opportunities in preventing and controlling the destruction of rangelands in the study area. As a result, decision-makers should consider economic issues in the management of natural resources.
