توصيفگر ها :
دانش سنتي بوم شناسي , ليست فلوريستيك , ويژگيهاي فردي , آزمون همبستگي , گياه‌‌مردم شناسي
چكيده فارسي :
دانش بومي مرتبط با گياهان دارويي و معطر با سرعت زياد در جهان در حال از بين رفتن است. هدف اين مطالعه جمع‌‌آوري دانش بومي در زمينه اتنوبوتاني، اتنو اكولوژي و اتنوفارماكولوژي منطقه تالاب بين‌‌المللي گاوخوني در منطقه پاياب رودخانه زاينده‌‌رود واقع در استان اصفهان است. در اين مطالعه خواص و كاربرد گياهان دارويي، اطلاعات اكولوژيك و همچنين ميزان و نحوه استفاده از گياهان دارويي منطقه مطالعاتي به روش پرسشنامه و انجام مصاحبه حضوري از تعداد 100 نفر آشنا با گياهان دارويي ساكن در شهر ورزنه و روستاهاي اطراف گردآوري شد. داده‌‌هاي جمع‌‌آوري شده با استفاده از روش‌‌هاي آمار توصيفي (جداول و نمودارهاي آماري) و آمار استنباطي (آزمون كاي‌‌اسكوئر و آزمون منويتني) تحليل شد. نتايج نشان داد كه تعداد 68 گونه دارويي در اين منطقه مورد استفاده دارويي قرار مي‌‌گيرند كه تعداد42 گونه (62 درصد) از عطاري‌ها تهيه مي‌شود و26 گونه ديگر (38 درصد) به صورت خودرو در رويشگاه‌هاي مختلف منطقه مطالعاتي رويش دارد. تيره كاسني (Asteraceae) با 7 گونه، تيره اسفناجيان (Chenopodiaceae) با 4 گونه و تيره گل چتريان (Apiaceae) با 2 گونه بيش‌ترين سهم را در تركيب گياهان دارويي منطقه گاوخوني دارا هستند. عمده‌‌ترين نحوه استفاده از گياهان دارويي به صورت خشك است و برگ‌‌ها و ميوه گياهان بيش‌ترين قسمت مورد استفاده گياهان دارويي اين منطقه مي‌‌باشند. بر طبق نتايج حاصل از اين پژوهش، درصد استفاده از گياهان دارويي براي بيماري‌‌هاي گوش و حلق و بيني 32 درصد، بيماري‌‌هاي گوارشي 20 درصد، پوست و مو 20 درصد، اعصاب 16 درصد، كليه و مجراي ادرار 15 درصد، و چشم 15 درصد بود. نتايج آزمون كاي‌‌اسكوئر نشان داد كه رابطه معنيداري بين ويژگيهاي فردي اعم از درآمد شخص وشغل افراد با دانش اتنوبوتاني افراد وجود داشت اما بين سن، جنسيت، تحصيلات و درآمد خانواده با دانش اتنوبوتاني اين افراد رابطه معنيداري وجود نداشت. همچنين بين ويژگيهاي فردي اعم از شغل و درآمد افراد با اتنوفارماكولوژي رابطه معنيداري وجود داشت اما بين سن، جنسيت، تحصيلات و درآمد خانواده با اين موارد رابطه معنيداري مشاهده نشد. نتايج نشان داد رابطه معنيداري بين ويژگيهاي فردي با دانش اتنواكولوژي افراد وجود نداشت. نتايج آزمون منويتني نشان داد كه اطلاعات اتنوبوتاني و اتنواكولوژي افراد روستايي و شهري، افراد باسواد و بي‌سواد و همچنين مردان و زنان با هم اختلاف معنيداري ندارند. بر اساس نتايج، دانش اتنوفاركولوژي بين افراد شهري و روستايي، زنان و مردان و افراد باسواد و بي‌سواد تفاوت معنيداري نداشتند. نتايج اين تحقيق حاكي از دانش غني اتنوبوتاني مردم منطقه ورزنه است. گونه‌‌هاي گياهي اين منطقه خشك در درمان انواع بيماري‌‌ها در طب سنتي بسيار حائز اهميت هستند و در صورت مديريت و برنامه‌‌ريزي دقيق مي‌‌توان از آنها به صورت صنعتي استفاده كرد.
چكيده انگليسي :
The erosion of traditional knowledge surrounding medicinal and aromatic plants is a global concern. This study seeks to safeguard this invaluable knowledge by exploring the fields of ethnobotany, ethnoecology, and ethnopharmacology within the Gavkhouni International Wetland area, located at the terminus of the Zaindehrood River in Isfahan province. Through a combination of questionnaires and face-to-face interviews, data regarding the properties, uses, and ecological context of medicinal plants were collected from 100 individuals well-versed in herbal lore, residing in Varzaneh city and its environs. Subsequently, this gathered data underwent meticulous analysis employing both descriptive statistics (tables and charts) and inferential statistics (Chi-square test and Mann-Whitney test). The findings unveiled a rich tapestry of plant knowledge, with 68 species of medicinal plants identified in the region. Among these, 42 species (62%) were sourced from herbalists, while 26 others (38%) flourished naturally across diverse habitats. Notably, the Asteraceae family led with 7 species, followed by the Chenopodiaceae family with 4 species, and the Apiaceae family with 2 species. In terms of application, dried forms of medicinal plants predominated, with leaves and fruits emerging as the favored parts for utilization. Results revealed that 32% of plant usage was for ear, nose, and throat ailments, while gastrointestinal issues, skin and hair conditions, nervous system disorders, kidney and urinary tract problems, and eye ailments constituted the remainder. Moreover, statistical tests uncovered intriguing insights into the interplay between personal characteristics and knowledge acquisition. While income and occupation exhibited a significant correlation with ethnobotanical knowledge, other factors such as age, gender, education, and family income did not demonstrate a substantial relationship. Similarly, while occupation and income correlated significantly with ethnopharmacological knowledge, age, gender, education, and family income showed no significant association. Furthermore, the study discerned no marked differences in ethnobotanical and ethnoecological knowledge across rural and urban settings, literacy levels, or gender. These findings underscore the invaluable ethnobotanical heritage of Varzaneh's population. The medicinal plants of this arid region play a pivotal role in traditional medicine, offering potential avenues for industrial utilization with careful planning and management.
