توصيفگر ها :
زاينده رود , پل زمان خان , قلعه شاهرخ , كيفيت آب
چكيده فارسي :
توسعه اقتصادي بدون توجه به ساير ابعاد توسعه پايدار، ميتواند اثرات جبرانناپذير فراواني در ايجاد مشكلات محيط زيستي و اجتماعي از قبيل تغييرات اقليمي، كاهش كميت و كيفيت منابع آب، كاهش تنوع زيستي، به خطر افتادن امنيت غذايي، تهديد سلامت انسان و افزايش نابرابريهاي اجتماعي داشته باشد. در سالهاي اخير، تغييرات كاربري اراضي و آلودگي منابع آبي به يكي از چالشهاي اصلي در مديريت حوضه زايندهرود تبديل شده است. تغيير كاربري اراضي به عنوان يكي از عوامل مهم و اثر گذار بر كميت و كيفيت آبهاي سطحي، علاوه بر تغيير توازن آب در حوضه آبخيز، ميتواند باعث ورود رسوبات و مواد مغذي به رودخانهها شود؛ از اين رو شناخت اين فرايند در برنامه ريزي و مديريت منابع آبهاي سطحي امري حياتي و غير قابل اجتناب ميباشد. اين تحقيق با هدف بررسي اثر تغييرات كاربري اراضي بر كيفيت آب رودخانه زايندهرود انجام شده است. دادههاي مورد استفاده شامل تصاوير ماهوارهاي Landsat مربوط به سالهاي 2000، 2016 و 2024 و اطلاعات كيفيت آب از دو ايستگاه هيدرومتري قلعه شاهرخ و پل زمانخان بودند كه از شركت آب منطقهاي استان اصفهان تهيه گرديد. تصاوير ماهوارهاي با استفاده از روش طبقهبندي نظارتشده تحليل شدند و تغييرات كاربري اراضي در بازههاي زماني مشخص بررسي شد. نتايج نشان داد اين تغييرات شامل كاهش مساحت اراضي كشاورزي و مرتعي و افزايش و توسعه مناطق شهري و روستايي بوده است. بهطور خاص مجموع مساحت اراضي كشاورزي (زراعت و باغي) از 53282 هكتار در سال 2000 به 69009 هكتار در سال 2024 رسيده است. از سوي ديگر ميزان اراضي مرتعي با كاهش زياد از 267947 هكتار در سال 2000 به 77718 هكتار در سال 2024 رسيده و اراضي باير(رخنمون سنگي) از 351992 هكتار در سال 2000 به 526018 هكتار در سال 2024 رسيده است. از طرف ديگر بررسي دادههاي كيفيت آب نشان ميدهد كه اغلب پارامترهاي كيفيت آب خصوصاً نيترات، فسفات، ميزان اكسيژن محلول و ميزان اكسيژن خواهي شيميائي و بيولوژيك آب از بالادست رودخانه (ايستگاه قلعه شاهرخ) به سمت پائين دست رودخانه (ايستگاه پل زمانخان) افزايش داشته و اين تغييرات كيفي در طول زمان نيز قابل مشاهده بوده به نحوي كه با گذشت زمان از ميزان كيفيت آب كاسته شده است. تغييرات رخ داده در پارامترهاي كيفيت آب، با تغييرات كاربري اراضي منطقه، رابطه معنيداري بوده است به نحوي كه با افزايش تبديل اراضي مرتعي به ساير كاربريها، از كيفيت آب كاسته شده است. نتايج اين تحقيق نشان دهنده لزوم توجه به تغييرات كاربري اراضي در منطقه و مديريت آن براي تامين آب پايدار و با كيفيت بالا باشد.
چكيده انگليسي :
Economic development undertaken without due consideration for other pillars of sustainable development may result in severe and irreversible environmental and social impacts, including climate change, degradation of water resources (both in quantity and quality), biodiversity loss, food insecurity, public health risks, and heightened social inequalities. In recent years, land use changes and water pollution have become critical challenges in managing the Zayandehroud River Basin. Land use change is a major driver of surface water quality and quantity alterations. Beyond disrupting the basin’s hydrological balance, it accelerates sediment and nutrient loading into rivers. Understanding this process is thus essential for effective surface water resource planning and management. This study examines the impact of land use changes on the water quality of the Zayandehroud River. We analyzed Landsat satellite imagery (2000, 2016, and 2024) and water quality data from two hydrometric stations, Qaleh Shahrokh (upstream) and Pol Zamankhan (downstream), provided by the Isfahan Regional Water Company. Supervised classification was applied to quantify land use changes over time. Key findings revealed a decline in agricultural and rangeland areas alongside urban and rural expansion. Specifically: Agricultural land (croplands and orchards) increased from 53,282 hectares (2000) to 69,009 hectares (2024). Rangelands decreased sharply from 267,947 hectares (2000) to 77,718 hectares (2024). Barren land (rock outcrops) expanded from 351,992 hectares (2000) to 526,018 hectares (2024). Water quality analysis showed significant downstream degradation, with elevated nitrate, phosphate, dissolved oxygen (DO), biochemical oxygen demand (BOD), and chemical oxygen demand (COD) levels at Pol Zamankhan compared to Qaleh Shahrokh. Temporal trends confirmed progressive water quality deterioration, strongly correlated with land use changes—particularly rangeland conversion. These results underscore the urgency of regulating land use changes in the basin to ensure sustainable, high-quality water supplies.
